کاربری زمین ارتباط زیادی با حمل و نقل دارد. معمولاً تغییر در کاربری زمین، بعلت تغییر در تولید و جذب سفر، شبکه حمل ونقل اطراف خود را تحت تاثیر قرار خواهد داد. در برخی اوقات، این تاثیر بگونه ای است که نیاز به ایجاد تغییرات در شبکه ارتباطی موجود، پیاده روها، تسهیلات حمل و نقل عمومی، پارکینگ ها و … را ضروری می سازد. درنتیجه پیش از احداث کاربری های خاص و یا کاربری هایی که در طرح تفصیلی شهر پیش بینی نشده اند، میبایست مطالعاتی تحت عنوان عارضه سنجی ترافیک صورت گرفته تا علاوه بر بررسی وضع موجود، میزان ترافیک تولید و جذب شده را در ساعات اوج برآورد نماید. همچنین با تخصیص آن در شبکه معابر اطراف، اثرات احداث این بناها را بر وضعیت تردد معابر اطراف مورد بررسی قرار دهد.
در برخی از کشورهای دنیا مطالعاتی به نام Traffic Impact Study (مطالعه عارضه‌سنجی ترافیک) قبل از احداث بناهای بزرگ انجام میشود که بر اساس فاکتورها، ضرایب و شاخص هایی که ارزیابی مینماید، برآوردی از وضعیت ترافیک در حوزه اثر ترافیکی بنا ارائه می‌دهد. معمولاً پیش‌نیاز این مطالعات وجود داده‌‌‌های آماری است.
از طرفی انجام مطالعات عارضه سنجی صرفاً محدود به توسعه‌های جدید نیست بطوریکه بعضی کاربری‌های موجود و از قبل ساخته شده، ممکن است اثرات و نارضایتی های ناشی از آنها بعدها ظهور پیدا کند. بر این اساس میتوان در هر ناحیه ترافیکی با شناسایی کاربری‌های مسئله‌دار، نسبت به بهبود وضعیت ترافیکی آن ناحیه اقدام نمود.
برای انجام یک مطالعه عارضه سنجی ترافیک، ابتدا بر اساس آمار و اطلاعات جمع آوری شده به شناخت و بررسی وضع موجود پرداخته میشود. سپس با تعیین میزان تقاضای سفر بعد از احداث کاربری مورد نظر، تخصیص آن به شبکه معابر محدوده مورد مطالعه با استفاده از نرم افزارهای شبیه ساز انجام می گیرد. در نهایت با تحلیل نتایج، راهکارهایی برای بهبود وضعیت تردد ارائه می گردد.
در بخش ابتدایی مطالعات عارضه سنجی که به شناخت وضع موجود پرداخته می شود اطلاعاتی شامل موقعیت و مشخصات کاربری های پروژه، تعیین محدوده مورد مطالعه، شناسایی جهت حرکات ترافیکی و تقاطع ها از نظر نحوه و نوع کنترل های ترافیکی، شناسایی مشخصات هندسی معابر اطراف، شناسایی وضعیت پارکینگهای حاشیهای و غیرحاشیه ای، سیستم حمل و نقل عمومی در محدوده مورد مطالعه، بررسی طرح های تفصیلی و فرادست و برداشت آمار حجم ترافیک و ماتریس مبدا-مقصد[3] در معابر محدوده مورد مطالعه، جمع آوری می گردد.
در بخش تجزیه و تحلیل آمار و اطلاعات، میزان تولید و جذب سفرهای ناشی از احداث بنای جدید بر اساس مدل های کالیبره شده برای هر منطقه، محاسبه می شود. هر منطقه می تواند میزان تولید و جذب سفر هر فعالیت را بر اساس ویژگی های اقتصادی، اجتماعی و … آن منطقه برآورد نماید. بطور مثال مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، پروژه مطالعات “طراحی مدل تعیین نرخ سفرسازی فعالیت‌های مختلف زمینی در تهران (Trip Generation)” را در دست انجام دارد.
پس از تعیین درصدهای تولید و جذب سفر کاربری مورد نظر در ساعات اوج صبح و عصر، توزیع جهتی سفرها محاسبه میشود. سپس تقاضای بدست آمده بر روی شبکه بارگذاری شده و به معابر آن تخصیص داده می شود.
برای مقایسه وضعیت شبکه حمل و نقل قبل و بعد از احداث بنای جدید می توان از نرم افزارهای شبیه ساز استفاده نمود. شبیه سازی بطور کلی راهی است برای پیش بینی وقایع به نوعی که بیشترین شباهتها به آنچه در دنیای واقعی رخ می دهد در نظر گرفته شود. در شبیه سازی رایانهای عملاً مسیرها و راهها در نزدیکترین شکل و شبیه ترین حالت ممکن به دنیای واقعی ساخته میشوند، سپس خودروها با توزیع های مشخص درون شبکه وارد شده و به اعمال رفتارهای ترافیکی میپردازند و سپس با توجه به دید جامعی که رایانه از شبکه مورد بحث دارد، خروجی های مدل بدست آمده و به کاربر ارائه می گردند. در صورتی که یک مدل شبیه سازی رایانهای به دقت و صحیح کالیبره گردد می توان گفت که به دقیقترین و قدرتمندترین ابزار محاسبه برای مهندسین مبدل خواهد شد و همچنین بهترین ابزار تصمیم گیری را در اختیار مدیران قرار خواهد داد.
برای مقایسه وضعیت شبکه قبل از احداث ساختمان جدید و گزینه های پیشنهادی پس از احداث ساختمان می توان از شاخص سطح خدمت بر اساس نسبت حجم به ظرفیت معابر در نرم افزارهای شبیه ساز استفاده نمود. با شناخت بر تغییرات در شبکه می توان در جهت بهبود وضعیت تردد راهکارهایی مانند تغییر الگوی معابر، تغییر فازبندی، اصلاح هندسی، مدیریت پارک حاشیه ای و … ارائه نمود.
منتشر شده در نشریه سازمان نظام مهندسی
